عبس/24-نگاه کردن به غذا
سوره عبس آیه 24
فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ
انسان باید به غذای خویش (و آفرینش آن) بنگرد!
ترجمه مکارم / سوره عبس آیه 24
تفسیر: انسان باید به غذاى خود بنگرد!
از آنجا که آیات قبل سخن از مساله معاد مىگفت، و آیات آینده نیز با صراحت بیشترى از این مساله سخن مىگوید، به نظر مىرسد که آیات مورد بحث به منزله دلیلى است براى مساله معاد که از طریق بیان قدرت خداوند بر همه چیز، و همچنین احیاى زمینهاى مرده به وسیله نزول باران که خود نوعى معاد در عالم گیاهان است، امکان رستاخیز را اثبات مىکند.
در ضمن چون این آیات از انواع غذاهایى که خدا در اختیار انسان و چهار پایان قرار داده سخن مىگوید حس شکرگزارى انسان را برمىانگیزد و او را به شناخت منعم و معرفت اللَّه دعوت مىکند.
نخست مىفرماید:" انسان باید به غذاى خویش بنگرد" که چگونه خداوند آن را آفریده است؟ (فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى طَعامِهِ)[1].
نزدیکترین اشیاء خارجى به انسان غذاى او است که با یک دگرگونى جزء بافت وجود او مىشود، و اگر به او نرسد به زودى راه فنا را پیش مىگیرد، و به همین دلیل قرآن از میان تمام موجودات روى مواد غذایى آن هم موادى
______________________________
(1) ممکن است جمله" فلینظر" جزاء شرط مقدرى باشد، و در تقدیر چنین است" ان کان الانسان فى شک من ربه و من البعث فلینظر الى طعامه".
تفسیر نمونه، ج26، ص: 145
که از طریق گیاهان و درختان، عائد انسان مىشود تکیه کرده است.
روشن است که منظور از" نگاه کردن" تماشاى ظاهرى نیست، بلکه نگاه به معنى دقت و اندیشه در ساختمان این مواد غذایى، و اجزاء حیاتبخش آن، و تاثیرات شگرفى که در وجود انسان دارد، و سپس اندیشه در خالق آنها است.
و اینکه بعضى احتمال دادهاند مراد نگاه ظاهرى است، نگاهى که باعث تحریک غدههاى بزاقى دهن، مىشود، در نتیجه کمک به هضم غذا مىکند بسیار بعید به نظر مىرسد، زیرا آیه به قرینه آیات قبل و بعد اصلا در مقام بیان اینگونه مسائل نیست، منتها بعضى از دانشمندان غذاشناس که قرآن را تنها از زاویه محدود مسائل شخصى خود مىنگرند طبیعى است چنین پندارى درباره آیه فوق داشته باشند.
بعضى نیز معتقدند که منظور از نگاه کردن به مواد غذایى این است که انسان هنگامى که بر سر سفره مىنشیند دقیقا بنگرد که آنها را از چه راهى تهیه کرده؟ حلال یا حرام؟ مشروع یا نامشروع؟ و به این ترتیب جنبههاى اخلاقى و تشریعى را مورد توجه قرار دهد.
در بعضى از روایات که از معصومین نقل شده نیز آمده است که منظور از" طعام" در اینجا" علم و دانشى" است که غذاى روح انسان است، باید بنگرد که آن را از چه کسى گرفته؟ از جمله از امام باقر ع نقل شده که در تفسیر این آیه فرمود:" علمه الذى یاخذه عمن یاخذه"؟[2].
نظیر همین معنى از امام صادق ع نیز نقل شده است[3].
بدون شک معنى ظاهرى آیه همان غذاهاى جسمانى است که در آیات بعد مشروحا ذکر شده، ولى غذاى روح را نیز از طریق قیاس اولویت مىتوان استفاده کرد، چرا که انسان ترکیبى است از روح و جسم، همانگونه که جسم
______________________________
(1 و 2) تفسیر" برهان" جلد 4 صفحه 429.
تفسیر نمونه، ج26، ص: 146
او نیاز به غذاى مادى دارد، روح او نیز محتاج به غذاى روحانى است.
و جایى که انسان باید در غذاى جسمانیش دقیق شود، و سرچشمه آن را که باران حیاتبخش است طبق آیات بعد بشناسد باید در غذاى روحانى خود نیز دقت بخرج دهد که از طریق باران وحى بر سر زمین قلب پاک پیامبر ص نازل مىگردد، و از آنجا در سینههاى معصومین ع ذخیره مىشود و همچون چشمههاى جوشانى در صفحه قلوب جارى مىگردد، و انواع میوههاى لذتبخش ایمان و تقوا و فضائل اخلاقى را پرورش مىدهد.
آرى انسان باید درست بنگرد که سرچشمه اصلى علم و دانش او که غذاى روحانى او است کجا است مبادا از سرچشمه آلودهاى تغذیه شود و روح و جان او را بیمار کند یا به هلاکت افکند.
و نیز از طریق قیاس اولویت مىتوان مساله" حلال و حرام" و مشروع و نامشروع را به وسیله" دلالت التزامى" از آیه استفاده کرد.
این احتمال نیز وجود دارد که هم" طعام" در آیه شریفه معنى وسیع و گسترده دارد، و هم" نگاه کردن" و بنا بر این تفسیرهاى سه گانه فوق در آن جمع مىگردد.
در اینکه منظور از" انسان" در اینجا چه کسى است؟ ناگفته پیدا است که همه انسانها را شامل مىشود، اعم از مؤمن و کافر، همه باید به این مواد غذایى و شگفتیها و اسرار نهفته در آنها بنگرند، تا افراد بىایمان راه حق را پیدا کنند و افراد مؤمن بر ایمانشان افزوده شود.
و به راستى هر یک از مواد غذایى: میوهها، دانههاى غذایى سبزیها، براى خود دنیاى شگفتانگیزى دارد که مدتها مىتوان روى آن مطالعه کرد، و درسهایى از آن آموخت که در تمام عمر به ما روشنایى و بینش مىدهد.
***
تفسیر نمونه، ج26، ص: 147
